Architectuur Tours Amsterdam http://architectuurtoursamsterdam.nl/ begaat de ongebaande paden en wateren. Het IJ met zijn rijke historie en stormachtige oeverontwikkelingen van de laatste decennia hoort daarbij. Op 20 december 2014 vertrekt de eerste architectuurvaart door deze levensader van Amsterdam, onder de bezielende leiding van ondergetekende, architectuurhistoricus Alex Hendriksen. Ook in de winter is er grote belangstelling voor zo’n excursie. De ambachtelijke boot is ’s winters overdekt en verwarmd, maar ’s zomers open. Bovendien is er catering aan boord. Bij feestelijke gelegenheden, zoals vandaag, kan bijzondere live muziek ingehuurd worden. De tour dankt zijn naam aan de vele bouwstijlen en bouwperioden die onderweg zijn te zien en voor ieder wat wils bieden.
Terwijl de laatste passagiers aankomen op het vertrekpunt Westerdokskade t/o de spoordraaibrug, drinken de mensen die al aan boord zijn koffie in een losse sfeer. We vertrekken. Het oude tussen het nieuwe, een terugkerend thema, dient zich meteen aan: de spoordraaibrug tussen Westerdokskade en Westerdok is nu een hip restaurant, het was de verbinding tussen station en het spoorwegemplacement op het Westerdok. Nog vroeger lag er alleen de westerdokdam bedoeld tegen het dichtslibben van de haven erachter. De stad is verdicht. Hier in een zeer hoge dichtheid met soms dwars op elkaar gestapelde appartementenblokken.
Deze eerste tocht heeft een zeker improvisatiegehalte. Op het laatste moment bleek een nog aantrekkelijker variatie in de route mogelijk. Deze wijziging, varen om de voorzijde van het Centraal Station (CS) heen, in het Open Havenfront, is de moeite waard. Het geeft veel passagiers een nieuwe visie op Amsterdam, blijkt achteraf. Door de nog open verbinding met de Zuiderzee sloeg het zeewater hier tegen de Prins Hendrikkade! Het CS, gebouwd tussen 1882 en 1889 door P. Cuypers, nu ingrijpend aangepast en gerenoveerd, bracht daar verandering in.
Op de kade prijkt de grote gevel van het Victoriahotel, gebouwd om twee piepkleine, oude geveltjes heen: een bekend beeld voor de lezers van de roman Publieke Werken van de auteur Thomas Roosenboom. De economische dynamiek rond 1900 veroorzaakte schaalvergroting en verandering in de architectuur. Vanaf de boot zien we drie geroemde gebouwen van drie toparchitecten uit die tijd: het CS, de Beurs van Berlage (1903) en het Scheepvaarthuis van Van der Mey (1912).
We zijn terug op het IJ. In een pijp onder het water loopt over enkele jaren de Noord-Zuid-metrolijn. Sinds de negentiende eeuw zijn IJ-brugontwerpen ingediend. Sommigen willen nu ook een centrale voetgangers- en fietsbrugverbinding. Maar wat te doen met de hoge cruiseschepen die aanleggen bij de Passenger Terminal naast het Muziekgebouw en niet onder zo’n brug door komen?
De passagiers- en goederenhavens in het oostelijk havengebied hebben slechts een eeuw gefunctioneerd. De nu totaal onherkenbare vervreemdende sfeer van toen de pakhuizen in de laatste periode verlaten waren, heb ik nog meegemaakt als muziekbeoefenaar en als feestganger. In verschillende panden werden feesten gegeven of waren repetitieruimten, o.a. in het landverhuizershotel Lloyd uit 1918. Dit is een van de historische gebouwen die bewaard is gebleven en na een interne verbouwing door het bureau MVRDV opnieuw een hotel is geworden.
We passeren de Jan Schaefferbrug tussen pakhuis De Zwijger en de nu nog lege kop van het Java-eiland. Het oostelijk havengebied geldt als hèt voorbeeld van geslaagde (post)moderne Nederlandse architectuur en stedenbouw met werk van o.a. Sjoerd Soeters en Jo Coenen. Het is interessant om te weten hoe de succesvolle transformatie tot de huidige woon- werkwijken plaats vond. Hoe moeten we de zichtbare architectonische verschillen tussen de wijken begrijpen? Wie wonen hier en hoe?
Bij de Oranjesluizen, het keerpunt, laten de stevige wind en het onstuimige water de boot flink schommelen. Het IJ-water slaat tegen de ruiten. We zijn even echt in contact met de elementen. Langs de noordelijke IJ-oever zien we groen, overgebleven scheepsindustrie, AKZO-gebouwen en door creatieven hergebruikte industriële gebouwen. De wijk IJ-plein daarna is illustratief voor de geschiedenis van Amsterdam Noord. De toenmalige wethouder van woningzaken en stadsvernieuwing Jan Schaeffer gaf Rem Koolhaas in 1982 de opdracht hiertoe. Het resultaat, 1300 sociale woningen allen met uitzicht op het IJ, is de grootste en een heel bijzondere stadsvernieuwing van Amsterdam. Echt een uitdrukking van zijn tijd. Heel anders dan de recente woningbouw in het topsegment in Overhoeks, het enorme voormalige Shell terrein. Of in de Buiksloterham daarnaast, waar op zelfbouwkavels liefhebbers hun eigen huis kunnen bouwen. Wat kunnen we nog meer verwachten aan de IJ-oevers?
Voldaan terugkijkend op de tour, op het genietende publiek en op alle andere voorbereidingen die nodig waren hef ik met de passagiers het glas. Daarna neemt ondergetekende plaats achter zijn drumstel. Het instrumentale trio Hyperblaster Surfcowboys speelt zijn eerste noten terwijl we golvend over het IJ, tegen de wat grijze hemel, wat maakt het uit, de Silodam passeren. Zo vloeiend als water, vloeit de muziek bij de passagiers naar binnen samen met de beelden van binnen en buiten.
Opeens liggen we met een luide klap stil. We zijn van het IJ, ergens dichtbij de aankomstplaats, constateer ik vanachter mijn drumstel. De schipper doet het luik open en verontschuldigd zich. ‘Sorry mensen, sorry, sorry, mijn achteruit deed het niet meer.’ In de brug naast de aanlegsteiger heeft de voorpunt van de boot zich vastgebeten. Architectuur Tours Amsterdam wil altijd vooruit. Bij navraag bij de rederij blijkt dat dit soort technische mankementen zeer zelden voorkomt. Dus de statistische kans dat dit mijn bedrijf nog een keer treft is wel heel erg klein en verwaarloosbaar. Vaar dus met mij mee! Een paar weken later loop ik langs deze brug en wat zie ik daar? De afdruk van deze eerste zeer geslaagde Speeddate op het IJ.
![DSCN0608[1] (2)](https://alexhendriksen.files.wordpress.com/2015/02/dscn06081-2.jpg)
Kijk voor het volledige programma van Architectuur Tours Amsterdam op: http://architectuurtoursamsterdam.nl/
Architectuurhistoricus Alex Hendriksen blogt over de onbekende stad 