De poreuze stad

‘Open gekrabte’ torens met spectaculaire vormen. Filosofe Marjan Slob reageert op de presentatie van Maas.

Architect Winy Maas presenteerde in het voorjaar van 2019 in Pakhuis De Zwijger zijn nieuwe boek PoroCity. De poreuze stad is een open stad waarin je elkaar ontmoet. Introverte torens die bedoeld zijn om hoge dichtheden te halen, zijn op dit moment volgens Maas nog te bepalend voor veel steden. Hij noemt het 18e eeuwse Rome-plan van Nolli een vroeg voorbeeld van hoe het wel moet: maar liefst 50% van de publieke ruimte bevindt zich in gebouwen (zoals bijvoorbeeld in het Pantheon) of is semi publieke-ruimte. Laatste is overgangsruimte zoals bijvoorbeeld colonnades bij een plein. Het gaat in de poreuze stad om het maken van aantrekkelijke verbindingen tussen private en publieke ruimten. Dat levert ontmoetingsruimte of gedeelde ruimte op.

Aldo van Eijck was in de jaren zestig al een Nederlandse pleiter voor gedeelde ruimte die hij ‘in between spaces’ noemde. Nu herontdekt Maas Van Eijck ‘met data en software’, aldus Maas tijdens zijn boekpresentatie. Behalve dat ze gedeelte ruimte hebben voldoen de modellen van de studenten van Maas aan de criteria daglicht, uitzicht, koeling (door middel van grotten), groen, ventilatie en toegankelijkheid.

‘Studenten zetten ‘intuitie om in logica, kijken stap voor stap hoever je kunt gaan, denken inter-relationeel en verbinden data met elkaar. Software doet de rest. Het resultaat moet humaniseren, het tegenovergestelde zijn van ontwikkelingen in Berlijn en Hamburg, bunkercity’s, en is mooier dan Escher’, aldus Maas. ‘Dure staalconstructies zijn echter vereist. Daarom hebben we ‘nog wel een welvaartsprobleempje’, onderkent Maas.

Het op de Amsterdamse Zuidas in aanbouw zijnde Valley van MVRDV is een voorbeeld van de poreuze stad.

Drie verbonden torens herbergen een veelheid aan functies: ondergronds parkeren, wonen, werken, winkelen, cultuur en een wandelroute door het groene heuvellandschap.

Een proefopstelling om de materialen te testen toont de gladde kantoorfacade en in steen vormgegeven woonterrassen.

Architectuur en big data

De persoonsgegevens die wij achterlaten op internet verkopen bedrijven als Facebook en Google aan reclamebedrijven. Op ons profiel aangesneden advertenties krijgen wij retour. Onze muziekvoorkeur koppelt Spotify aan overeenkomstige muzieksmaken. De nieuwe titels krijgen wij terug. Het Brexit-referendum is mede gewonnen door de partij die dankzij kiezersinformatie de winnende verkiezingsslogan verzon. Kunnen big data architectuur en stedenbouw dienen bij de verdichting, verduurzaming en energietransitie van de stad? Die vraag stelde Pakhuis de Zwijger in het programma Connected architecture op 12 december 2018.

Het onderwerp is niet helemaal nieuw. Architectenbureaus hebben al lang research afdelingen. Wat voegde deze avond toe?

Die begon met een presentatie over het Fundahuis van architect Jeroen Atteveld. De onroerendgoedsite Funda heeft 1 miljard woningbezoeken per jaar. Veel mensen dromen van een kasteel maar eindigen met de aankoop van een rijtjeshuis, concludeerden Atteveld en Funda uit deze data. Dat bracht Atteveld tot zijn ontwerp van een kasteel in een huizenrij.  

Grote glazen klapdeuren breken met de traditionele raamgrootte.

Om de grote, lichte zitkamer op de begane grond kronkelt een galerij naar de vertrekken boven.

Er was een voordracht over de 3D geprinte metalen brug met sensoren die in 2019 over de Oudezijdsachterburgwal in Amsterdam zal worden geplaatst. De sensoren slaan data op over spanning, vibratie en verschuiving van de brug. Ze meten de temperatuur en de luchtkwaliteit en registreren hoeveel mensen in welk tempo over de brug lopen: nuttige gegevens voor toekomstige 3D geprinte metaalstructuren en voor aanpassingen voor de veiligheid van de brug.

De 3D geprinte brug werd tentoongesteld op de Design Week 2018 in Eindhoven.

Een 3D printer met een lasapparaat op een robot print de brug. Dit soort constructies en vormen kan door een vakman niet geconstrueerd worden. Een duurzaam effect van 3D printen is dat er geen restmateriaal (bouwafval) is.

De Bonechair van Joris Laarman.

De brug is een ontwerp van de interieurontwerper Joris laarman en MX3D.
Laarman wil met nieuwe technieken en een hoge kwaliteit van materialen een visuele taal van de toekomst ontwikkelen.

Fred Schoorl, directeur van de BNA, de Bond van Nederlandse Architecten, gaf een samenvatting van het project ‘De stad van de toekomst’: vijf (her)ontwikkelingsplannen voor vijf bouwlocaties in vijf Nederlandse grote steden, uitgevoerd door vijf multidisciplinaire teams. Nabijheid, beloopbaarheid, complete buurten met veel diensten bij elkaar, buurten die verbinding en samenwerking mogelijk maken en die flexibele rustruimte (open plekken) bieden: de uitkomsten van het project in het kort, meer in het in april 2019 te verschijnen boek. Maar hoe zit het met de big data?

Weergave van het gebied Fellenoord met diagram: procescriteria waarin de ‘partijen’ Beleid, Ontwerp en Data met elkaar uitwisselen en samenwerken. Objectiviteit, creativiteit en ethiek zijn bewaakte waarden in dit proces.

Het team van architect Bart Mispelblom Beyer hield zich bezig met het gebied Fellenoord, bij het station in Eindhoven, met het projectproces, niet met het fysieke ontwerp. ‘Big data zijn noodzakelijk, maar we weten helemaal niets over de subjectieve, niet-materiele data’, aldus Mispelblom Beyer. ‘Wie kan mij zeggen hoe we aan deze data kunnen komen?’, vroeg hij de zaal. Lees verder.

Bijlmerbajes: the last waltz

In de Bijlmerbajes werd half oktober de kunsttentoonstelling Big Art gehouden. De  komende weken volgen de laatste rondleidingen door het complex, dat  daarna wordt afgebroken voor een nieuwe woonwijk ontworpen door OMA. Het toen hypermoderne gevangenisgebouw kreeg bekendheid om het progressieve, in onze huidige ogen soms hilarische gevangenisbewind.

Het in 1979 gerealiseerde ontwerp van het architectenechtpaar Pot en Pot-Keegstra heeft zes torens, verbonden door laagbouw, met tussenliggende luchtruimtes. Mevrouw Pot-Keegstra: ‘Het idee waarmee wij begonnen was een hotelgedachte. Dat hadden studenten- en zusterhuizen ook. Dat kun je zo aangenaam mogelijk maken.’

Lees verder.

 

 

USA educational architects on Amsterdam tour, april 2018

Architectuur Tours Amsterdam had the privilige to organise a school tour on 22 and 23 april for 24 educational US-architects. The 4 day trip to Europe was initiated by NanaWall, producer of opening glass walls.

Me was asked to organize tours in the Amsterdam library, OBA, and in several sharp designed Amsterdam schools, when possible with presentations.

After their check in at Lloyd Hotel, I accompanied the group to the OBA. Here Thomas Offermans, director of the Jo Coenen office, did a presentation and a tour about the  actual changes on the building: the entrances to the cafe, the exhibition space and theatre.

Thomas Offermans and the US architects at the roof terrace of the OBA.

After the library we did the conservatory which is next door and a good and educational building.

Than we went for a 1,5 hrs ‘Manhattan at the IJ experience’: a boat ride about the latest architecture at the IJ-banks mixed with the historic of the Western islands and a bit of the ring of canals. We finished the day with a small walk through the old centre in direction to our dinner place.

Monday morning at 8 AM our busdriver brought us to the Montessorischool Steigereiland. Four little scholars guided us through the primary school. Next stop was IJburgcollege, where architect Eric Schotte did a presentation and a tour. The Americans were very much interested in the realisation of the diverse functions in one school building: the school, appartments and public gym above the school and parking beneath. Also the ‘learning squares’, communal learning spaces, had their special interest.

Eric Schotte explaining about the principle of the ‘learning squares’.

 

The gym above the school.

At the Nicolaas Lyceum in Amsterdam south architecte Richelle the Jong showed us her very  tranparent, charmly curved school buiding. The great openess impressed, because it’s impossible in the US with all the school shootings. The Nicolaas even has a meditation room!

Richelle de Jong explaining.

Multifunctional steps in the aula: a very often followed invention from Herzberger?

The meditation room.

With two speed tours, in the 4th Gymnasium and in Bredeschool Houthaven, we finished the Amsterdam part of the trip. The  bus departed to Arnhem for the last school,  the Herzberger Omnibus school. It has Solarlux elements in it. Solarlux is a partner producer of NanaWall. At 6.30 PM the end destination of the day, Osnabruck, was reached. On schedule!

 

 

 

Hoogbouw en ‘architectengeilheid’

De Arcam-debatavond Hoogbouw, the sky, the limit? op 19 januari 2017, ging over de hoogbouwplannen op het Zeeburgereiland. Deel II van de debatavond volgt op 28 maart.

Sprekers, panelleden en zaal zijn het eens dat hoge dichtheid en diversiteit voorwaarden zijn voor een stedelijk milieu. De dichtheid is in Amsterdam altijd laag geweest door het vele aanwezige water. Hoge dichtheid kun je bereiken op verschillende manieren.

De gemeentelijke ontwerpster zegt dat ze is uitgegaan van diversiteit en van de openbare ruimte. De bebouwing heeft verschillende hoogten en bevat sociale en studentenwoningen. ‘De ontwerpers het gebaar maken: hier aan het IJ gebeurd het’. Het plan verlicht de druk op de binnenstad en vergroot het de ‘agglomoratieve kracht’ van Amsterdam.

Tweedeling

Sjoerd Soeters illustreert zijn term architectengeilheid met een naakte dame,  achter het raam hoog in een wolkenkrabber, die zichzelf bekijkt.

Architect Sjoerd Soeters zegt dat voordeuren op het maaiveld een voorwaarde zijn voor levendigheid. En die ontbreken bij hoogbouw. Waarom willen wij 140 meter hoog? Hebben wij een gebrek aan identiteit? Hij noemt de literatuur over vereenzaming in hoogbouw en waarschuwt voor segregatie: rijken in zonnige torens boven het plebs in de schaduw. Hij toont een ongeuitvoerd hoogbouwproject van Le Corbusier, noemt de fascistische sympathieën van deze beroemste architect aller tijden.  De houding ‘kijk mij eens hoog verheven zijn boven de anderen’ noemt hij ‘architectengeilheid’ en hij illustreert dat met een treffend plaatje. Soeters heeft een alternatief plan gemaakt van 7 a 8 bouwlagen.

Architect Rudy Uitenhaak rekent de zaal voor dat het stedenbouwkundig rendement van hoge bouwvolumen laag is. Liftschachten, trappenhuizen zorgen voor hoge bouwkosten want er zijn maar weinig woningen per verdieping waarmee je die kosten kunt terug verdienen. Door de dure woningen die dit oplevert, zullen de middenwoningen ontbreken. Met volumen van ongeveer 7,5 bouwlaag heb je dit probleem niet terwijl je dezelfde dichtheid bereikt. Rationeel goed onderbouwde plannen zijn nodig gezien de zeer hoge woningprijzen in Amsterdam en de tekorten in bepaalde segmenten, aldus Uytenhaak.

Mensen vinden het mooi

Volgens architect Jeroen Van Schooten ligt de oorzaak van het financiële probleem bij de hoge  grondprijs binnen de ring. Omdat mensen het mooi vinden, het uitzicht prachtig is, moet ook hoog gebouwd worden. De enige voorwaarde is dat de windhinder serieus onderzocht wordt, aldus Van Schooten. De gemeente is eigenaar van deze grond en kan daardoor de woonprijs bepalen. In de Watergraafsmeer gebeurt het al:  studenten wonen voor 410 euro per maand in een toren van 70 meter.

In het volgende blog over dit onderwerp de aspecten: cultuurhistorie, infrastructuur en voorzieningen, en deel II van het debat.

De IJ-oeverontwikkelingenkunt u zelf bekijken vanaf het water met een architectuurvaart op het IJ.

Sloterplas: meer toeristen, meer bebouwing

De gemeente wil meer Amsterdammers en toeristen naar het recreatiegebied Sloterplas lokken om de druk op de binnenstad te verlagen. De Kop van de Sloterplas is volgens het gemeentelijke stuk ‘Koers 2025’ uit januari 2016 ook een mogelijke bouwlocatie. In het stuk worden zeventien gebieden in Amsterdam aangewezen voor de 50.000 nieuw te bouwen woningen in de periode tot 2025.

Belangenverenigingen als Vrienden van de Sloterplas pleitten al jarenlang voor aanwijzing van de Noord- en Oostoever tot beschermd stadsgezicht. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed wees de voormalige polder en een gebied daar omheen aan als wederopbouwgebied van nationaal belang. Door de grote vraag naar woningen de komende jaren worden bebouwingsplannen weer uit de kast gehaald. Mogelijk met de bouw van middenstandswoningen en een hotel op de Noordoever tot gevolg.

De in de jaren vijftig opnieuw uitgegraven Sloterpolder is een imponerende waterplas omgeven door groen en het Sloterpark. Door Van Eesteren ontworpen als een blauw -groen hart, centraal tussen de Westelijke Tuinsteden, als een plek van bezinning met (nog steeds) slechts hoge markerende bebouwing aan de Noordoever en aan de Zuidoever. Er was even massaal strandtoerisme dat weer verdween met de opkomst van de auto en van Zandvoort als badplaats.

Architectuur Tours Amsterdam neemt u mee in een lange fietstocht, de  Wild West Challenge -fiets, langs dit nog ongerepte centrum van Nieuw West. De fietstocht begint in Oud West zodat we het verschil in stedenbouw zien uit de verschillende perioden. Langs aaneengesloten water en groen laat de mooie route het grensgebied van het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam van Van Eesteren zien. Daarbij komen we langs toonaangevende stedelijke vernieuwing in Osdorp, de landelijke ringvaart van de Haarlemmermeer en de Nieuwe Meer.

Bij de voormalige munitieopslagplaats, nu kunstenaarskolonie Nieuwe Meer nuttigen we een lunch. Voorts vervolgen we de route langs de Nieuwe Meer en de Kostverlorenvaart terug naar het startpunt Het Sieraad op de Postjesweg.

 

 

 

 

 

 

Zalig Amsterdam Noord . Deel 3.

Vorige week was het precies 100 jaar geleden dat de Watersnoodramp van 1916 het Zuiderzeegebied trof. De ‘Waterlandse vloed’ doodde in Noord Holland 19 mensen, duizenden schapen en 600 koeien. De ramp was aanleiding tot de bouw van de Afsluitdijk en de aanleg van IJsselmeerpolders. Een belangrijke gebeurtenis dus die op vele manieren wordt herdacht.

Waterland, 1916. Koeien worden ondergebracht in hoger gelegen kerken.

De architectuur fietstocht door Amsterdam Noord gaat van het stadslandbouwproject Noordoogst (zie deel 2) naar tuindorp Oostzaan: in 1919 bij het begin van de bouw nog van de gemeente Oostzaan, vandaar de naam Tuindorp Oostzaan, in 1921 ingelijfd door Amsterdam. Evenals de Waterlandse dorpen Nieuwendam, Durgerdam, Ransdorp, Holysloot, Schellingwoude en Buiksloot. De Waterlandse bevolking wilde deze aansluiting. Tijdens de Eerste Wereldoorlog lag de handel stil en was er veel armoede, legt Aafke Steenhuis uit bij de presentatie van haar boek De magie van het IJ in de stadsboekwinkel in het Stadsarchief.

Aafke Steenhuis bij de presentatie van haar boek De magie van het IJ in het Stadsarchief op 17-1-2016.

In het naoorlogse westelijke deel van tuindorp Oostzaan staan eengezinswoningen in haak-vormen. In deze ordening kwamen samenhorigheidsgevoel en licht, lucht en ruimte tot hun recht. Voor iedereen een tuintje voor en een grote gezamenlijke tuin achter. De afmetingen van de huisjes zijn wat benepen, de groene ruimte er omheen is zeer ruim.

Architectuur speelt een meer voorname rol in het vooroorlogse deel van tuindorp Oostzaan. Langs de oude Waterlandse zeedijk ga ik naar het Zonneplein met zijn bijzondere arcaden en een waar arbeiderspaleis, Het Zonnehuis. De jaren zeventig inrichting van de etalages verraden een sluimerende middenstand. De echte noorderlingen zitten hier nog! Maar ook hipsters: ‘2 meter sessies presenteert Michael Prins en Douwe Bob + friends’ staat op het spandoek op de voorgevel van het Zonnehuis (van Stadsherstel).  De jamsessies van een dorpbewoonster en muzikale vriendin in het Zonnehuis zijn niet meer.

Mobiel jongerenwerk in Molenwijk.

Aan de andere kant van de dijk ligt de succesvolle Bijlmer small van Amsterdam Noord, Molenwijk: zo genoemd naar de molenwieken-vorm van de flats met parkeergarages. Een noviteit toen. Bij de viskraam en de oliebollenkraam heerst een ons-kent-ons sfeertje. ‘Zit het erop Gerrit’ informeert de visboer bij een klant. ‘Nee nog drie ritjes’.

 

Spoorondernemers op een goudklompje. Deel 1.

De achterzijde van het Haarlemmermeerstation met de hier nog aanwezige perrons.

Voor veel Amsterdammers is het voormalige Haarlemmermeerstation een bekend en mooi gebouw. Het uit 1915 stammende kopstation staat in het Havenstraatgebied, tussen de Amstelveenseweg (bij de rotonde) en de Schinkel. In het gebied staan verder een voormalige strafgevangenis uit 1891, een GVB tramremise uit 1912-1930 en aan de zuidzijde een woningbouwblok en een bedrijventerrein: een heuse rafelrand en nog wel onder de rook van de Zuidas. Dat kan niet lang meer duren, zou je zeggen.

Het voormalige Haarlemmermeerstation, rechts de voormalige strafgevangenis, met glazen koepel, een kersvers gemeentelijk monument.

Achter het sprookjesachtige gebouw gaat een wereld schuil van een in 1970 teloor gegaan lokaal spoorwegennet. Het Elektrisch Trammuseum Amsterdam (EMA) vond er daarna zijn thuis. Voor dit dure stukje grond met uitzicht op de groene scheg Nieuwe Meer heeft de gemeente sinds 2012 een kant en klaar (woning)bouwplan.

Het gemeentelijke (woning)bouwplan Havenstraatgebied uit 2012.

Maar een van de gepassioneerde EMA-spoorondernemers, de heer J. Peereboom, heeft andere belangen en wordt daarbij gesterkt door de Spoorwegwet.

Dhr. J. Peereboom, bestuurslid van de EMA, met boek in de arm aan het woord en omringd door deelnemers van de ‘wandeling Havenstraatgebied’ van Architectuur Tours Amsterdam.

Klik door naar Spoorondernemers op een goudklompje. Deel 2.